علائم اختلال بیش فعالی کودکان و درمان آن

اختلال نقص توجه‌‌ ـ‌‌ بیش فعالی یا به اختصار ADHD یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی دوران کودکی است که اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. این اختلال در بزرگسالان هم دیده می‌شود اما در این مطلب از مجله روانشناسی سایت سبزینه راه به بررسی این اختلال می‌پردازیم و می‌بینیم که برای کنترل بیش فعالی کودکان چه کنیم. در این مطلب به‌اختصار، منظور از بیش فعالی، اختلال نقص توجه‌ ـ‌ بیش فعالی است.

امروز در این مقاله از سبزینه راه نکات خیلی مفید و عملی و کاربردی را برای شما در نظر گرفته ایم.

اختلال بیش فعالی چیست؟

بیش فعالی یک اختلال رشدی عصبی است که معمولاً قبل از 7 سالگی بروز می‌یابد. اینکه یک کودک انجام تکالیف خود را فراموش کند و یا رؤیاپردازی کند یا اینکه بدون فکر عمل کند اغلب طبیعی است؛ اما در کودک مبتلابه بیش فعالی و نقص توجه تکانشی‌بودن کودک بیش‌ازحد می‌شود.

کودکان مبتلابه اختلال بیش فعالی معمولاً کودکانی هستند که نمی‌توانند آرام بنشینند و این‌گونه به نظر می‌رسد که نمی‌توانند گوش کنند یا بر روی موضوعی تمرکز داشته باشند. اغلب در مدارس ممکن است از این کودکان به‌دلیل بی‌نظمی و ضعف در امتحانات انتقاد شود.

علائم اختلال بیش فعالی کودکان و نوجوانان

علائم اختلال بیش فعالی کودکان ممکن است فرد به‌ فرد تفاوت داشته باشد و در بعضی افراد شدید و در بعضی دیگر خیلی شدید نباشد. در واقع علائم اختلال بیش فعالی کودکان، علائمی مشخص هستند که معمولاً در موقعیت‌های مختلف رخ می‌دهند (برای مثال هم در مدرسه و هم در خانه و مهمانی).

نقص توجه در بیش فعالی کودکان

علائم اصلی نقص توجه کودک مبتلابه اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی عبارت‌اند از:

• دامنۀ توجه کوتاهی دارند و به‌راحتی حواسشان پرت می‌شود؛
• اغلب بی‌دقت‌اند خصوصاً در انجام کارهایی مثل انجام‌دادن تکالیف؛
• فراموش‌کار هستند و گاه‌گاهی چیزهایی گم می‌کنند (این فراموش‌کاری به‌علت اختلال حافظه نیست)؛
• قادر به گوش‌دادن و انجام دستورالعمل‌ها نیستند؛
• مداوم فعالیت‌های خود را تغییر می‌دهند؛
• نمی‌توانند وظایف و کارهای خود را سازمان‌دهی کنند.

علائم بیش فعال بودن کودک

علائم اصلی بیش فعالی و تکانش‌گری (ایمپالسی‌بودن) کودک عبارت‌اند از:

• نمی‌توانند آرام بنشینند خصوصاً اگر در محیط‌های ساکت باشند؛
• دائماً بی‌قرار هستند؛
• نمی‌توانند روی کارهای خود تمرکز کنند؛
• حرکات فیزیکی بیش‌ازحد دارند؛
• زیاد حرف می‌زنند؛
• نمی‌توانند در صف منتظر نوبت خود باشند؛
• بدون فکر عمل می‌کنند؛
• مکالمات را نصفه رها می‌کنند؛
• معمولاً خیلی احساس خطر نمی‌کنند (مثلاً ممکن است بدون در نظر گرفتن حرکت ماشین‌ها وارد خیابان شوند).

مجموعۀ این علائم و سایر علائم بیش فعالی می‌توانند چالش‌های زیادی در زندگی کودک ایجاد کنند مانند موفق‌نشدن در درس و کار، تعامل اجتماعی ضعیف و مشکلات نظم و انضباط.

علت بیش فعالی

اغلب الگوی ابتلا به بیش فعالی خانوادگی است و معمولاً این اختلال در بستگان درجه یک بیمار دیده می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند درصورتی‌که، یک فرزند به بیش فعالی مبتلا باشد احتمال اینکه خواهر و برادر دیگر او نیز به بیش فعالی مبتلا باشند، بیشتر می‌شود.

در مغز افراد مبتلابه بیش فعالی ـ نقص توجه نسبت به افراد عادی تفاوت‌های ساختاری وجود دارد اما هنوز اهمیت این تغییرات دقیقاً مشخص نیست. برای مثال، در اسکن مغز افراد مبتلابه نقص توجه مناطقی کوچک‌تر و مناطقی بزرگ‌تر از سایر افراد عادی است.

همچنین مطالعات دیگری نشان داده‌اند که، در ارتباط سلول‌های عصبی افراد مبتلا، سطح میانجی‌های عصبی تعادل ندارند یا ممکن است به‌درستی کار نکنند. میانجی‌های عصبی موادی هستند که موجب انتقال پیام عصبی بین دو سلول عصبی می‌شوند.

برای درمان بیش فعالی کودکان چه کنیم؟

بیش فعالی اختلالی است که نیاز به مداخلۀ پزشکی دارد و درمان بیش فعالی کودکان با دارو و روش‌های شناختی‌رفتاری انجام می‌شود. اینکه باید برای درمان بیش فعالی کودکان چه کنیم، به تشخیص صحیح متخصص روان‌پزشک یا روان‌شناس وابسته است.

درمان بیش فعالی کودکان با دارو

برای درمان اختلال نقص توجه ـ‌ بیش فعالی 5 نوع داروی زیر مجوز دارند که باید روان‌پزشک یا متخصص اطفال تجویز دهند. این داروها عبارت‌اند از:

• متیل فنیدیت
• لیزدگزامفتامین
• دگزامفتامین
• اتوموکستین
• گوانفاسین

درمان بیش فعالی کودکان با دارو قطعی و همیشگی نیست؛ اما به فرد مبتلا کمک می‌کنند که احساس آرامش داشته باشد، بهتر تمرکز کند، کمتر تکانشی باشد و بتواند جنبه‌های مختلف زندگی خود را رشد دهد.

نحوۀ مصرف داروها باتوجه‌به سن و وضعیت کودک می‌توانند متغیر باشد. معمولاً ابتدا درمان با دوزهای کم دارو شروع می‌شود و درصورت نیاز افزایش داده می‌شود.

اینکه تا چه زمانی باید دارو مصرف شود را پزشک تعیین می‌کند؛ اما، اغلب تا زمانی که علائم وجود داشته باشند مصرف داروها ادامه می‌یابد.

درمان‌های غیردارویی بیش فعالی چیست؟

علاوه بر درمان‌های دارویی، که برای بیش فعالی استفاده می‌شوند، درمان‌های غیردارویی نیز بسیار مؤثر هستند. در واقع برای پاسخ به این سؤال که برای کنترل بیش فعالی کودکان چه کنیم، باید بگوییم که هر دو درمان دارویی و غیردارویی لازم هستند. درمان‌های غیردارویی خصوصاً در افرادی که اختلالات همراه دارند، مانند کسی که هم‌زمان با بیش فعالی به اختلال اضطرابی هم مبتلاست، مؤثر هستند.

درمان‌های غیردارویی بیش فعالی به چند مرحله تقسیم می‌شوند: آموزش کودک، رفتاردرمانی، آموزش والدین و درمان شناختی‌رفتاری.

این مهم است که، به کودک آموزش داده شود علائم بیماری خود را بشناسد و بداند که نباید خود را برای آن سرزنش کند. همچنین باید به کودک آموزش داده شود تا فرایند درمان را به‌خوبی پیگیری کند و بتواند در زندگی مشکلات کمتری داشته باشد.

رفتاردرمانی در بیش فعالی

در طی رفتاردرمانی، پدر و مادر و همچنین معلم کودک با رفتارهایی سعی می‌کنند، با استفاده از یک سیستم پاداش‌دهی، کودک را تشویق کنند تا برای کنترل بیش فعالی خود تلاش کند.

اگر فرزند شما به بیش فعالی مبتلاست، می‌توانید از رفتارهای تشویق‌کننده استفاده کنید. مثلاً برای نشستن پشت میز برای غذاخوردن نوعی پاداش کوچک در نظر بگیرید که برای رفتار خوب داده می‌شود و درصورت رعایت‌نکردن کودک امتیازی منفی برای رفتار او لحاظ کنید.

درمان شناختی‌رفتاری

در طی درمان شناختی‌رفتاری، درمانگر سعی می‌کند که احساس کودک را درمورد موقعیت‌های مختلف تغییر دهد که این به نوبۀ خود موجب تغییر در رفتار او می‌شود. در واقع در این روش با تغییر طرز تفکر، رفتار اصلاح می‌شود.

زندگی با اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی

مراقب از کودک مبتلابه پیش فعالی می‌تواند بسیار خسته‌کننده باشد. به خاطر داشته باشید که، کودک مبتلابه بیش فعالی نمی‌تواند رفتار خود را کنترل کند.

روز را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنید که فرزندتان بداند چه وظایفی دارد. برای مثال، اگر فرزند شما باید برای مدرسه آماده شود، آن را به مراحل ساختاریافته تقسیم کنید تا بدانند دقیقه چه کاری باید انجام دهند. استفاده از سیستم پاداش را برای تشویق به انجام فعالیت‌ها فراموش نکنید.

سعی کنید رفتارهای مثبت کودک را به زبان بیاورید. برای مثال بگویید: آفرین که کمدت را مرتب کردی. همچنین اگر از فرزند خود می‌خواهید کاری انجام دهد، آن کار را دقیق از او بخواهید برای مثال به‌جای اینکه بگویید: اتاق خود را مرتب کن، بگویید: لطفاً اسباب‌بازی‌های خود را داخل جعبه قرار بده.

بیش فعالی می‌تواند باعث بروز مشکلات خواب شود و همچنین مشکلات خواب می‌تواند باعث تشدید بیش فعالی شود؛ لذا، سعی کنید برنامۀ دقیقی برای خواب کودک خود داشته باشید و به آن عمل کنید.

در پایان نیز باید این نکته را فراموش نکنید که همواره می‌توانید دستورالعمل‌ها و روش‌های مختلف برای کنترل بیش فعالی کودک را از درمانگر او بپرسید.

پرسش‌وپاسخ درباره علت بیش فعالی کودکان شناخت و درمان آن